નાણાપ્રધાન નિર્મલા સીતારમને મંગળવારે એટલે કે આજે 1 ફેબ્રુઆરીએ તેમનું ચોથું નાણાકીય વર્ષ 2022-23 કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કર્યું. સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ બજેટ 26 નવેમ્બર 1947ના રોજ તત્કાલિન નાણામંત્રી આરકે ષણમુખમ ચેટ્ટીએ રજૂ કર્યું હતું. પરંતુ નિર્મલા સીતારમણ બજેટ રજૂ કરનાર બીજા મહિલા છે, જેમણે આજે ચોથી વખત બજેટ રજૂ કર્યું છે. આ પહેલા બજેટ ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ રજૂ કર્યું હતું જેઓ પ્રથમ બજેટ રજૂ કરનાર મહિલા હતા.
નિર્મલા સીતારમનના બજેટ સાથે જોડાયેલી કેટલીક બાબતો
1. 1970-71 માટેનું કેન્દ્રીય બજેટ ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધી દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જેઓ તે સમયે એક વર્ષ માટે નાણાં પ્રધાન પણ હતા. તેમના પછી નિર્મલા સીતારમણ વર્ષ 2019માં બજેટ રજૂ કરનાર બીજી મહિલા બન્યા છે. આજે તેમણે ચોથી વખત બજેટ રજૂ કર્યું.
2. તે વર્ષે, સીતારમને પરંપરાગત બજેટ બ્રીફકેસને દૂર કરી અને તેના બદલે ભાષણો અને અન્ય દસ્તાવેજોને લઈ જવા માટે ‘રાષ્ટ્રીય પ્રતીક’ સાથે પરંપરાગત ‘બહી-ખાતા’નો ઉપયોગ કર્યો, જેમના પર રાષ્ટ્રી ચિન્હ હોય છે.
3. ગયા વર્ષનું બજેટ પેપરલેસ હતું, કોઈ ‘બહી ખાતા’નો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો ન હતો અને સીતારમને ટેબલેટથી તેમનું બજેટ ભાષણ વાંચ્યું હતું.
4. સીતારમને 1 ફેબ્રુઆરી 2020ના રોજ કેન્દ્રીય બજેટ 2020-21 રજૂ કરતી વખતે 2 કલાક 42 મિનિટમાં સૌથી લાંબા બજેટ ભાષણનો રેકોર્ડ બનાવ્યો હતો. તે દરમિયાન તેમની તબિયત પણ લથડી હતી. આ ભાષણ દરમિયાન તેમણે જુલાઈ 2019નો પોતાનો જ રેકોર્ડ તોડ્યો હતો. પ્રથમ બજેટ ભાષણમાં તેમણે 2 કલાક અને 17 મિનિટ બોલ્યા હતા. આજે તે પોતાનો જ રેકોર્ડ તોડી શક્યા નથી અને માત્ર 90 મિનિટમાં ભાષણ પૂરૂ કર્યું હતું.
બ્લેક બજેટઃ ઈન્દિરા ગાંધીના બજેટ સાથે જોડાયેલી ખાસ બાબતો, ઇન્દિરા ગાંધી સરકારમાં યશવંતરાવ બી ચવ્હાણ દ્વારા રજૂ કરાયેલ 1973-74ના બજેટને કાળું બજેટ કહેવામાં આવ્યું હતું કારણ કે તે વર્ષ દરમિયાન રાજકોષીય ખાધ 550 કરોડ રૂપિયા હતું. આ તે સમય હતો જ્યારે ભારત ગંભીર આર્થિક સંકટમાંથી પસાર થઈ રહ્યું હતું.
ઈન્દિરા ગાંધીએ બજેટમાં કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓના ખર્ચમાં 15%નો વધારો કર્યો હતો અને રસ્તાઓના વિકાસ અને નવી શાળા-કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓના નિર્માણ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. આ ઉપરાંત તેમણે ટ્રાન્સપોર્ટ સિસ્ટમ સુધારવા પર પણ ભાર મૂક્યો હતો, જેના માટે તેમણે 84 કરોડનું બજેટ રાખ્યું હતું.
આર્થિક વ્યવસ્થાને મજબૂત કરવા માટે ઈન્દિરા ગાંધીએ ભારતીય કંપનીઓના શેરના ડિવિડન્ડ પર 1 હજાર રૂપિયા સુધીની છૂટ વધારીને 3 હજાર રૂપિયા કરી દીધી હતી. આ સિવાય તેમણે કેન્દ્રીય કર્મચારીઓ માટે લઘુત્તમ પેન્શનની રકમ 40 રૂપિયા પ્રતિ માસ વધારવાનું સૂચન કર્યું હતું.
ઈન્દિરા ગાંધીએ 1970ના બજેટમાં કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની સિક્યોરિટીઝ, બેંકિંગ કંપનીઓમાં ડિપોઝિટ, ગ્રામીણ ડિબેન્ચર અને પોસ્ટ ઓફિસ ડિપોઝિટ ખાતા સહિત ઘણી નાણાકીય સંપત્તિઓમાં રોકાણ વ્યવસ્થા લાવવામાં આવ્યાં હતાં.
